Wolfke Karol

1915-2015

dr 1949, dr hab. 1963, prof. nadzw. 1973, prof. zw. 1982

biografia

Karol Wolfke urodził się 4 czerwca 1915 r. w Zurychu. Jego matką była Agnieszka Ritzmann, ojcem zaś światowej sławy fizyk Mieczysław Wolfke, prekursor telewizji i holografii, który pracę habilitacyjną przygotował pod kierunkiem Alberta Einsteina. W roku 1922 Mieczysław Wolfke podjął się organizacji Politechniki Warszawskiej i w tym celu przyjechał z rodziną do Warszawy, obejmując stanowisko profesora w Katedrze Fizyki. W Warszawie młody Karol wstąpił do gimnazjum o profilu matematyczno-przyrodniczym, a gdy zdał maturę, odbył obowiązkową służbę wojskową. Następnie rozpoczął w 1934 r. wyższe studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej. Po roku jednak zdecydował się zmienić swoje pierwotne zamiary i podjął studia prawnicze – najpierw w Wilnie na Uniwersytecie Stefana Batorego, od drugiego roku studiów zaś ponownie w Warszawie – na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Studia te przerwał wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 r., kiedy to Karol Wolfke został powołany do wojska jako podporucznik rezerwy wojsk łączności. Podczas najazdu Niemiec hitlerowskich na Polskę brał czynny udział w wojnie obronnej – był dowódcą Plutonu Radio w 8. Dywizji Piechoty, broniąc twierdzy Modlin. Po kapitulacji twierdzy został aresztowany i osadzony wraz z ojcem na Pawiaku, a następnie dostał się do obozu jenieckiego dla oficerów polskich w bawarskim mieście Murnau, gdzie przebywał do zakończenia wojny.


Do Polski Karol Wolfke powrócił w grudniu 1945 r., a już na początku roku 1946 na Uniwersytecie Warszawskim zakończył studia z tytułem magistra prawa. Studiując prawo, jednocześnie pogłębiał znajomość języków obcych w Wyższej Szkole Języka Angielskiego. Koniec studiów był zarazem początkiem Jego długoletniej kariery naukowej, bo już w tym samym roku przyszły profesor rozpoczął pracę na Uniwersytecie Wrocławskim jako asystent w Katedrze Prawa Narodów kierowanej przez prof. Stanisława Huberta. Jak wspomina prof. Jan Kolasa, rozpoczęcie pracy na ówczesnym Uniwersytecie Wrocławskim było pojęciem bardzo względnym, stanowisko pracy trzeba było bowiem organizować od początku, co oznaczało uprzątanie z gruzów sal do zajęć dydaktycznych i zdobywanie odpowiednich mebli, a wreszcie poszukiwanie niezbędnych pomocy dydaktycznych i naukowych.  

 
Profesor Stanisław Hubert, mgr Karol Wolfke oraz mgr Kazimierz Kocot stanowili pierwszy powojenny skład naukowy Katedry Prawa Narodów. To właśnie pod kierunkiem prof. Huberta młody Karol Wolfke zdobywał kolejne stopnie naukowe: doktora (uchwała Rady Wydziału Prawa UWr z 16 maja 1949 r.) i docenta (uchwała Rady Wydziału Prawa UWr z 14 grudnia 1963 r.). Wraz z awansem naukowym zmieniały się Jego stanowiska na Wydziale Prawa we Wrocławiu. Od 1957 r. był adiunktem, a w roku 1964 – po uzyskaniu stopnia naukowego docenta (obecnie: doktor habilitowany) – otrzymał nominację na docenta etatowego. Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał w roku 1973, a profesora zwyczajnego – w 1982. Należy wspomnieć, że pracując naukowo na Wydziale Prawa, Karol Wolfke podjął studia filozoficzne, które ukończył w roku 1952 z tytułem magistra filozofii. Nie zawsze jednak Jego zawodowe koleje losu układały się gładko i pomyślnie. W roku 1951 został bowiem usunięty z Uniwersytetu Wrocławskiego za to, że nie chciał się poddać komunistycznym rygorom godzącym w wolność nauki, wartości uniwersyteckie, ale także w zasady zwykłej ludzkiej uczciwości i przyzwoitości. Przetrwał trudne lata 1951–1957, pracując jako lektor języka angielskiego w Wyższej Szkole Ekonomicznej we Wrocławiu.


Po powrocie w roku 1957 na Wydział Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego Profesor pozostał z nim związany już na zawsze. To tu postanowił zdobywać wszystkie szczeble akademickiej kariery i tutaj realizował się jako doskonały dydaktyk. Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego publicznego opracowany przez Karola Wolfkego i Kazimierza Kocota, wydany drukiem w roku 1968, przez dekady służył studentom wydziałów prawa wszystkich polskich uczelni. Profesor był również współautorem i tłumaczem Zbioru statutów i regulaminów organizacji międzynarodowych pod redakcją Stanisława Huberta (J. Kolasa, B. Paździor, H. Okularczyk, R. Sonnenfeld, K. Wolfke: t. I – 1961; t. II, część 1 – 1966; t. II, część 2 – 1967). Warto pamiętać, że w czasach przedinternetowych dostęp do tego typu dokumentów – materiałów dydaktycznych niezbędnych w nauczaniu prawa międzynarodowego – był niezwykle utrudniony, a dobre polskie przekłady były rzadkością.


Naukowe zainteresowania Profesora Wolfkego podążały za wyzwaniami ówczesnego prawa międzynarodowego i koncentrowały się na problemach związanych ze źródłami tej dziedziny prawa oraz ich kodyfikacją, ze szczególnym uwzględnieniem norm prawa zwyczajowego i zagadnień historycznoprawnych. W późniejszych latach Profesor rozszerzył zakres swoich zainteresowań badawczych, skupiając się na roli i znaczeniu tworzącego się wówczas prawa ochrony środowiska naturalnego człowieka. Wyrazem tych zainteresowań była monografia Custom in Present International Law z 1964 r., która na stałe weszła do kanonu światowej doktryny prawa międzynarodowego. Dziś w każdej liczącej się bibliotece naukowej na świecie można znaleźć to dzieło, którego drugie wydanie ukazało się nakładem wydawnictwa Martinus Nijhoff Publishers w 1993 r.  


Inne dzieła Profesora to: Great and Small Powers in International Law from 1814 to 1920. From the Prehistory of the United Nations (1961); Rozwój i kodyfikacja prawa międzynarodowego: wybrane zagadnienia z praktyki ONZ (1972); Międzynarodowe prawo środowiska (tworzenie i egzekwowanie) (1979). Zajmują one poczesne miejsce w rozwoju prawa międzynarodowego, zostały uznane przez światową naukę, czego dowodem jest ich nieprzerwane cytowanie i szerokie uwzględnianie w nauce prawa międzynarodowego, która nie zna granic państwowych.


Profesor Karol Wolfke przeszedł na emeryturę w roku 1985, ale to nie zakończyło jego kariery naukowej. Przeciwnie, Profesor bardzo energicznie i z pełnym zapałem kontynuował pracę naukową i dydaktyczną. Był opiekunem wielu pokoleń studentów i doktorantów. Prowadził badania naukowe w doskonałych ośrodkach badawczych. Jako stypendysta Fundacji Forda przebywał na Uniwersytecie w Genewie (1958/1959), w Woodrow Wilson Center w Waszyngtonie (1974/1975) oraz Instytucie Maxa Plancka w Heidelbergu. Był członkiem wielu prestiżowych instytucji i stowarzyszeń naukowych w Polsce i za granicą, m.in. Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Komitetu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, International Law Association, American Society of International Law, Komitetu Tworzenia Norm Zwyczajowych Prawa Międzynarodowego przy Komisji Prawa Międzynarodowego (1984–2000) oraz Stałego Trybunału Arbitrażowego w Hadze (1993–2005), a także dyrektorem studiów Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego (1983). Przez wiele lat był członkiem zespołu redakcyjnego czasopisma „Polish Yearbook of International Law”. Na szczególną uwagę zasługuje udział Profesora Wolfkego – jako czołowego eksperta w dziedzinie międzynarodowego prawa zwyczajowego i jedynego Polaka – w zespole naukowym, który tworzył studium Customary International Humanitarian Law pod redakcją naukową J.-M. Henckaertsa i L. Doswald-Beck (Cambridge University Press, I wydanie w 2005). Profesor współpracował także z uniwersytetami w Brnie, Monachium, Amsterdamie oraz Tybindze.  


O uznaniu dla Jego zasług naukowych dobitnie świadczą przyznawane Profesorowi ordery, medale i nagrody. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974). W roku 1983 został uhonorowany Medalem Komisji Edukacji Narodowej, a w 1985 –  Złotym Medalem Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Wielokrotnie otrzymywał też nagrody ministra nauki (1976, 1980, 1985) i nagrody Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego; w roku 1980 był także laureatem nagrody czasopisma „Państwo i Prawo”.


Bez względu na to, jakie spotykały Go honory i zaszczyty, dla nas – pracowników Katedry Prawa Międzynarodowego i Europejskiego – Profesor był „od zawsze” uznanym uczonym, którego autorytet i dostojeństwo mogłyby onieśmielać i stwarzać dystans. Mogłyby, gdyby nie natura Profesora, który był zawsze serdeczny, życzliwy, wręcz jowialny, wobec wszystkich, także w kontaktach ze stawiającymi pierwsze kroki w sferze prawa międzynarodowego studentami i doktorantami. Już przy pierwszym spotkaniu na prowadzonym przezeń wykładzie kursowym z prawa międzynarodowego Profesor ujmował błyskotliwością, bystrością i wnikliwością umysłu, które w połączeniu z poczuciem humoru stanowiły klucz do zjednania sobie najwyższego poważania wśród adeptów nauki. Miał ten niezwykły dar tworzenia dobrej atmosfery pracy, oparty na najlepszych zwyczajach i tradycjach uniwersyteckich. Potrafił kreować relacje mistrz-uczeń, przekazywać zasady efektywnej pracy naukowej (fiszki! bezwzględna cisza i skupienie podczas zajęć w gabinecie) i był przy tym wymagający, ale sprawiedliwy. Istotnie, Profesor wiele wymagał, ale przede wszystkim od siebie. Nigdy nie przestawał się uczyć, choćby obsługi komputera, nie przestawał też studiować, co widzieliśmy przy okazji pracy nad Studium nad międzynarodowym zwyczajowym prawem humanitarnym, gdy przybył na zebranie Katedry solidnie przygotowany do wygłoszenia referatu, będąc już wtedy „po dziewięćdziesiątce”.


Zadziwiające, że nigdy nie tracił cierpliwości i był wyrozumiały wobec słabych cech studentów. Potrafił przy tym rozbrajająco przekonywać, że nieznajomość języka obcego nie jest przeszkodą w korzystaniu z literatury naukowej w danym języku, bo żeby czytać, nie trzeba mówić. Do dziś pisząca te słowa przekazuje tę prawdę swoim seminarzystom, którzy najpierw nie wierzą, a potem nabierają wiary w siebie. Profesor wiedział, w jaki sposób można ośmielić, zachęcić i zmotywować, a nawet pocieszyć. Pamiętam, jak nie dalej jak cztery lata temu, w czwartkowe majowe przedpołudnie, zadzwonił mój domowy telefon. W słuchawce usłyszałam: „Cześć, tu Karol!”, i wszystko stało się prostsze, jakkolwiek banalnie to brzmi.


Profesor wiedział również, że proste rzeczy nie zawsze są nieistotne, wszystko bowiem zależy od wyczucia chwili. Potrafił te chwile chwytać, analizować i przekazywać ich istotę. Jak choćby Jego wspomnienie z tułaczego powrotu z niewoli, gdy na progu zniszczonego domu ujrzał niemieckiego żołnierza, który srebrną łyżeczką karmił dziecko truskawkami. Życie bywa przewrotne i Profesor znał tę prawdę jak nikt. Wspominał, że jako czterolatek siadywał na kolanach Einsteina i słuchał jego gry na skrzypcach. Pamiętał, jak bawił się z siostrą nad brzegiem Jeziora Lemańskiego i o mały włos oboje nie utonęli. Mimo że Jego ojciec był wielkim uczonym i położył ogromne zasługi dla Polski, a On sam odziedziczył po ojcu analityczny umysł i zdolności w zakresie nauk humanistycznych i ścisłych, w czasach stalinowskich musiał jednak opuścić Uniwersytet. Nie chciał bowiem nauczać o przewodniej roli partii i „ploretariatu” (jak specjalnie mawiał). Potem zawsze już stronił od stanowisk, blichtru i pozorności. Nie gonił za zaszczytami, był natomiast stale pogodny i uśmiechnięty, żartował i ripostował bardzo celnie, co sprawiało, że każda rozmowa z Nim była oryginalnym doświadczeniem intelektualnym.


Profesor Karol Wolfke zmarł 8 marca 2015 r. Setną rocznicę swoich urodzin obchodziłby 4 czerwca 2015 r.  Podobnie jak podczas jubileuszu dziewięćdziesiątych piątych urodzin Profesora – cała Katedra Prawa Międzynarodowego i Europejskiego oczekiwała spotkania z Wielkim Jubilatem. Spotkaniu miała towarzyszyć konferencja naukowa na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego z udziałem uczniów i przyjaciół Profesora, dziś znanych i uznanych autorytetów prawa międzynarodowego. Profesor odszedł, ale Jego nauka pozostała. Konferencja ku czci Karola Wolfkego, poświęcona bogatemu dorobkowi Profesora, referatom i dyskusji wokół aktualnych problemów prawa międzynarodowego, odbyła się we Wrocławiu 18 czerwca 2015 r. My – Jego byli studenci, uczniowie, przyjaciele – zapamiętamy Go jako wybitnego uczonego i doskonałego dydaktyka uniwersyteckiego, oddanego bez reszty nauce i młodzieży akademickiej. Nade wszystko jednak pozostanie w naszej pamięci jako człowiek szlachetny, lojalny i wierny szczytnym ideałom nauki bez względu na zwroty losu i historii, jako Człowiek Uniwersytetu.

 

Dagmara Kronobis-Romanowska

bibliografia

1948
[Współaut.] K. Kocot, Organizacja pokoju. Materiały do nauki prawa narodów, cz. 1, Wrocław 1948. 

 

1949
Wielkie i małe państwa na Kongresie Wiedeńskim. (Praktyka i doktryna), „Państwo i Prawo” 1949, z. 4 (38), s. 29-44.

 

1957
Wprowadzenie studentów do lektury kierunkowej w językach obcych, 1957.

 

1958
[Współaut.] K. Kocot, Materiały do nauki prawa międzynarodowego publicznego, cz. 1. Organizacja pokoju, Wrocław 1958.

 

1960
L’element subjectif dans la coutume internationale, Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 7, 1960, s. 161-170.

 

1961
Great and small powers in international law from 1814 to 1920. (From the pre-history of the United Nations), przeł. K. Zysiak-Stephenson, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Seria A, nr 72,

 

1961,http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/66103 [dostęp 8.12.2015].
Stanowisko wielkich mocarstw w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości, Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 8, 1961, s. 165-175.
The Privileged Position of the Great Powers in the International Court of Justice, „Die Friedenswerte. Blaetter fuer internationale Verstaendigung und zwischenstaatliche Organisation” 1961, vol. 56, nr 2, s. 156-167. Toż. w j. pol.: Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 8, 1961, s. 165-175.
[Tłum. z j. ang., fr., ros.] Organizacja Narodów Zjednoczonych, oprac. B. Paździor, J.M. Sawicki, R. Sonnenfeld, Warszawa 1961. 
[Tłum.] Zbiór statutów i regulaminów organizacji międzynarodowych, red. S. Hubert, t. 1. Organizacja Narodów Zjednoczonych, oprac. M. Sawicki, R. Sonnenfeld, Warszawa 1961. 

 

1962
[Współaut.] K. Kocot, Organizacja pokoju. Materiały do nauki prawa międzynarodowego publicznego, Wrocław 1962. 

 

1963
Zwyczaj w współczesnym prawie międzynarodowym, Wrocław 1963.

 

1964
Custom in present international law, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, seria A, nr 101, 1964,http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/66095 [dostęp 8.12.2105].
Żywotność prawa zwyczajowego w dzisiejszym życiu międzynarodowym, AUWr. Prawo, t. 12, 1964, s. 241-250.

 

1965
Konferencja Naukowo-Dydaktyczna na Wydziale Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego, „Życie Szkoły Wyższej” 1965, nr 9, s. 102-105.

 

1966
[Współoprac.] K. Kocot, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, z. 1-2, Wrocław 1966.

 

1967
Practice of international organizations and customary law, „Polish Yearbook of International Law” 1966/1967, vol. 1, s. 182-194.
[Współaut.] Zbiór statutów i regulaminów organizacji międzynarodowych, red. S. Hubert, t. 2, cz. 1-2, Warszawa 1966/1967. 
[Rec.] A. Klafkowski, Podstawowe problemy prawne likwidacji skutków wojny 1939-1945 a dwa państwa niemieckie, Poznań 1966, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1967, nr 4, s. 583-585.
[Rec.] K. Skubiszewski, Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych, Poznań 1965, „Polish Yearbook of International Law” 1966/1967, vol. 1, s. 285.

 

1968
„Ius cogens” w prawie międzynarodowym. Streszczenie, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, seria A, t. 23, 1968, s. 58-60.
[Rec.] S.E. Nahlik, Wstęp do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1967, „Ruch Prawniczy” 1968, nr 1, s. 271-274.

 

1969
[Rec.] R. Bierzanek, Zasady prawne pokojowego współistnienia i ich kodyfikacja, Warszawa 1968, „Państwo i Prawo” 1969, nr 3, s. 609-611.
[Współoprac.] K. Kocot, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, Wrocław 1969. 

 

1970
Uwagi na temat wstępów historycznych do wykładów prawa międzynarodowego publicznego, AUWr. Prawo, t. 32, 1970, s. 207-215.

 

1971
[Rec.] A. Basak, Decisions of United Nations Organs in the judgments and opinions of the International Court of Justice, Wrocław 1969, „Polish Yearbook of International Law” 1971, vol. 4, s. 273-274.

 

1972
Problem norm bezwzględnie wiążących w prawie międzynarodowym, AUWr. Prawo, t. 38, 1972, s. 197-207.
Rozwój i kodyfikacja prawa międzynarodowego. Wybrane zagadnienia z praktyki ONZ, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, seria A, t. 151, 1972, http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/66092 [dostęp 8.12.2015].
Rec. K. Skubiszewski, „Państwo i Prawo” 1973, nr 3, s. 131-135. 
K. Grzybowski, „Am. Journal of Int. Law” 1973, nr 67, s. 382-383. 
Ch. Ronsseau, „Revue Generale de droit international public” 1971, nr 1, s. 315-316.
[Współoprac.] K. Kocot, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, wyd. 2, Wrocław 1972. 

 

1973
[Rec.] Polish Yearbook of International Law III (1970). Polish Academy of Sciences Institute of Legal Sciences, Wrocław 1972, „Państwo i Prawo” 1973, nr 5, s. 145-146.

 

1974

Jus cogens in international law. (Regulation and prospecta), „Polish Yearbook of International Law” 1974, vol. 6, s. 145-162.
Railway traffic between Lithuania and Poland. (Railway sector Landwarów – Kaisiadorys). (Series A/B nr 42 – Series C nr 54), [w:] A digest of the decisions of the international court, vol. 1, Geneva 1974, s. 600-660. [Tytuł i tekst również w j. franc.].
Rights of minorities in Upper Silesia (Minority Schools) (Series A nr 15 – Series C nr 14-II), [w:] A digest of the decisions of the international court, vol. 1, Geneva 1974, s. 412-427. [Tytuł i tekst również w j. franc.].
Rola Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości przedmiotem obrad Zgromadzenia Ogólnego ONZ, AUWr. Przegląd Prawa I Administracji, t. 5, 1974, s. 159-175. 

 

1975
Materials used in the UN practice of international law-making, „Polish Yearbook of International Law” 1975, vol. 7, s. 255-275.
Zagadnienie odpowiedzialności majątkowej państw w świetle współczesnego prawa międzynarodowego, [w:] Problemy odpowiedzialności majątkowej państw RWPG, red. H. de Fiumel, Wrocław 1975, s. 25-42.

 

1976
[Współoprac.] K. Kocot, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, wyd. 3, Warszawa 1976.

 

1977

Some reflections on international environmental law–making and enforcement, „Polish Yearbook of International Law” 1977, vol. 5, s. 33-53.
Umowa dwustronna jako narzędzie międzynarodowej ochrony i ulepszania środowiska, AUWr. Przegląd Prawa i Administracji, t. 9, 1977, s. 31-40.

 

1978
Czy istnieją „umowy niewiążące” w prawie międzynarodowym? Komunikat, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, seria A, t. 33, 1978, s. 57-59.
[Rec.] M. Iwanejko, Spory międzynarodowe, Warszawa 1976, „Państwo i Prawo” 1978, nr 3, s. 148-149. Także w j. ang.: „Polish Yearbook of International Law” 1977/78, vol. 9, s. 282-284.
[Współoprac.] K. Kocot, Wybór dokumentów do nauki prawa międzynarodowego, wyd. 4, Warszawa 1978. 

 

1979
Międzynarodowe prawo środowiska. (Tworzenie i egzekwowanie), Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego Seria A, nr 205, 1979, http://www.bibliotekacyfrowa.pl/publication/66091 [dostęp 8.12.2015].
Zagadnienie źródeł w międzynarodowym prawie środowiska, [w:] Aktualni otasky mezinarodniho prava, Acta Universitatis Brunensis. Iuridica, no 29, 1979, s. 103-111.
[Rec.] M. Iwanejko, Spory międzynarodowe, Warszawa 1976, „Droit Polonais Contemporain” 1979, nr 1-2, s. 77-79.

 

1980
Wspomnienia o ojcu, Mieczysławie Wolfke, „Postępy Fizyki” 1980, nr 6, s. 551-557.

 

1981
International Law at the University of Wroclaw, „Annales Silesiae” 1981, vol. 10, s. 43-49.
[Rec.] Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym, Warszawa 1980, „Państwo i Prawo” 1981, nr 4, s. 99-101.
[Rec.] Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym, Warszawa 1980, „Polish Yearbook of International Law” 1981/1982, vol. 11, s. 261-264.

 

1983
[Rec.] M. Frankowska, Umowy międzynarodowe w formie uproszczonej, „Polish Yearbook of International Law” 1983, vol. 12, s. 251-253.

 

1984
Can codification of international law be harmful, [w:] Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, red. J. Makarczyk, Hague 1984, s. 313-321.
Kilka refleksji na temat rozwoju i kodyfikacji prawa międzynarodowego, [w:] Aktualne zagadnienia źródeł prawa międzynarodowego, AUWr. Prawo, t. 111, 1984, s. 5-10. 
[Red.] Aktualne zagadnienia źródeł prawa międzynarodowego, AUWr. Prawo, t. 111, 1984.

 

1986
International law-making factors. An attempt at systematization, „Polish Yearbook of International Law” 1986, vol. 15, s. 243-250.

 

1989
[Rec.] G. Grabowska, Funkcjonariusze międzynarodowi, Katowice 1988, „Przegląd Stosunków Międzynarodowych” 1989, nr 4, s. 108-110.

 

1990
Rola zwyczaju w prawie morza, „Prawo Morskie” 1990, t. 4, s. 7-13.

 

1991
[Rec.] R. Szafarz, Obowiązkowa jurysdykcja Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 1991, „Państwo i Prawo” 1991, nr 10, s. 99-100.

 

1992
[Rec.] R. Bierzanek, Studia nad społecznością międzynarodową. Źródła prawa międzynarodowego, Lublin 1991, „Państwo i Prawo” 1992, nr 9, s. 87-88.

 

1993
A few controversial problems of the present international law-making process, AUWr. Przegląd Prawa i Administracji, t. 30, 1993, s. 259-266.
Custom in present international law, wyd. 2, Dordrecht 1993.
„Miękkie prawo” w stosunkach międzynarodowych (potrzeba czy nieporozumienie). Komunikat, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, seria A, t. 48, 1993, s. 62-64.

 

1995
[Rec.] R. Szafarz, Rozwój prawa międzynarodowego Europy, Warszawa 1994, „Państwo i Prawo” 1995, nr 4, s. 75-77.

 

1996
Some reflections on kinds of rules and international law-making by practice, [w:] Theory of international law at the threshold of the 21st century, red. J. Makarczyk, Hague 1996, s. 587-595.

 

1998
Treaties and custom – aspects of interrelation, [w:] Essays on the law of the treaties. A collection of essays in honour of Bert Vierdag, red. J. Klabbers, R. Lefeber, Hague 1998, s. 31-40.

 

2004
Kilka refleksji nad obecnym stanem prawa międzynarodowego, [w:] Księga jubileuszowa profesora Tadeusza Jasudowicza, red. J. Białocerkiewicz, M. Balcerzak, A. Czeczko-Durlak, Toruń 2004, s. 445-451.

 

2005
[W komitecie red.] Seminaria Naukowe Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, seria A, Wrocław 2005. 

 

2006
Wstęp, [w:] J.M. Henckaerts, Studium poświęcone zwyczajowemu międzynarodowemu prawu humanitarnemu. Wkład w zrozumienie i poszanowanie zasad prawa dotyczących konfliktu zbrojnego, tłum. M. Sajkowski, Warszawa 2006.