Łukaszewicz Józef
Józef Łukaszewicz urodził się 26 marca 1927 r. na Polesiu w miejscowości Duboja, leżącej 5 kilometrów na zachód od Pińska (obecnie w granicach Białorusi). Ojciec Józefa, Stanisław Łukaszewicz, był dyrektorem tamtejszej Szkoły Rolniczej, gdzie uczył między innymi rachunkowości gospodarczej. Matka, Krystyna Łukaszewicz z domu Roubów, uczyła w szkole języka polskiego, matematyki i historii. Józef miał dwóch braci: o trzy lata starszego Kazimierza i o cztery lata młodszego Mariana. W roku 1933 rodzina Łukaszewiczów przeniosła się do Wilna, gdzie ojciec rozpoczął pracę w kuratorium wileńskim jako wizytator szkół rolniczych. Józef zapoczątkował edukację w Szkole Powszechnej oo. Jezuitów w Wilnie, a po wybuchu wojny kontynuował naukę między innymi na tajnych kompletach. W roku 1944 wstąpił do 7. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, którą wkrótce osaczyły oddziały Armii Czerwonej. Łukaszewicz został zesłany do Kaługi, skąd powrócił do Polski w 1946 r. Ukończył kurs wstępny na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, by studiować matematykę we Wrocławiu na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu i Politechniki. Z Wrocławiem związał całe swoje życie zawodowe i rodzinne.
W roku 1955 Józef Łukaszewicz rozpoczął pracę w Instytucie Matematycznym Uniwersytetu Wrocławskiego na stanowisku asystenta. Stopień kandydata nauk matematycznych uzyskał w roku 1957 na podstawie rozprawy O dochodzeniu ojcostwa napisanej pod kierunkiem prof. Hugona Steinhausa. W latach 1958–1965 kierował Katedrą Statystyki, a następnie (do roku 1969) Katedrą Zastosowań Matematyki w Instytucie Matematycznym. Jako kierownik Zakładu Zastosowań Matematyki i Statystyki Matematycznej, a następnie Zakładu Zastosowań Matematyki (1987–1997) miał istotny wpływ na wybór obszaru naukowych zainteresowań pracowników związanych z zastosowaniami probabilistycznymi. Do preferowanych dziedzin należała przede wszystkim teoria masowej obsługi, a także statystyka oraz – do pewnego stopnia – teoria gier i programowanie liniowe. Józef Łukaszewicz był profesorem nadzwyczajnym w Instytucie Matematycznym, gdzie w okresie 1970–1978 pełnił również funkcję zastępcy dyrektora ds. dydaktycznych. Cieszył się opinią cenionego dydaktyka, wypromował wielu magistrantów i sześciu doktorów.
Profesor Józef Łukaszewicz był pierwszym wybranym po porozumieniach sierpniowych rektorem Uniwersytetu Wrocławskiego. Urząd sprawował od 1 września 1981 do 16 sierpnia 1982, kiedy to z przyczyn politycznych został odwołany. W swoich refleksjach na temat przerwanej kadencji pisze:
Wybór na rektora Uniwersytetu Wrocławskiego w dniu 3 czerwca 1981 roku był dla mnie wielkim zaskoczeniem. Wprawdzie 2 tygodnie wcześniej na pierwszym posiedzeniu Kolegium Elektorów wyraziłem zgodę na wysunięcie mojej kandydatury (mimo iż wcześniej odmówiłem kandydowania w rozmowie z przedstawicielami Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność”), ale moja zgoda była tylko reakcją na odmowę kilku innych osób, które w moim przekonaniu znacznie bardziej zasługiwały i były lepiej przygotowane do pełnienia odpowiedzialnej funkcji rektora […] Chciałem tylko własnym przykładem pokazać, że w trudnych sytuacjach ludzie nie powinni się uchylać od gotowości służby społecznej, a tytuł profesora uniwersytetu zobowiązuje do pełnego zaangażowania w sprawy swojej Alma Mater.
W swojej pracy naukowej Profesor Łukaszewicz zajmował się zastosowaniem metod taksonomicznych w antropologii, zastosowaniami probabilistycznymi w biologii, medycynie (dochodzenie ojcostwa) i obsłudze masowej, a także – do pewnego stopnia – badaniami operacyjnymi i statystyką. Był jednym z pionierów komputeryzacji w Polsce: w roku 1962 podczas miesięcznej praktyki w Wielkiej Brytanii uczył się obsługi elektronicznej maszyny cyfrowej Elliott 803, która w tym samym roku została zainstalowana na Uniwersytecie Wrocławskim i była wówczas jedynym komputerem seryjnej produkcji pracującym w polskim szkolnictwie wyższym i zarazem jedynym na Dolnym Śląsku.
Józef Łukaszewicz jest współautorem (z M. Warmusem; PWN, seria Biblioteka Matematyczna, 1956) monografii Metody numeryczne i graficzne, w której opracował tematykę graficzną. Jest także autorem książki Programowanie dla maszyny Elliott 803 ze szczególnym uwzględnieniem autokodu Mark 3 (PWN, 1966). Z czeskiego przełożył książkę F. Zitka Stracony czas: Elementy teorii obsługi masowej (PWN, 1969). Opracował również nowe wydanie Kalejdoskopu matematycznego Hugona Steinhausa (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1989) oraz wybór pism Hugona Steinhausa – Między duchem a materią pośredniczy matematyka (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000).
W zimowym semestrze 1958 r. wykładał w Instytucie Matematyki Chińskiej Akademii Nauk. W roku 1960 był stypendystą Fundacji Forda, dzięki czemu mógł się bezpośrednio zapoznać z obradami słynnego – organizowanego przez Jerzego Neymana – berkeleyskiego sympozjum poświęconego statystyce matematycznej. We Wrocławiu był inicjatorem trwającego do dziś cyklu konferencji naukowych poświęconych tematyce masowej obsługi. Angażował się w pracę redakcyjną i środowiskową. Sprawował funkcję zastępcy redaktora naczelnego, a następnie redaktora naczelnego „Zastosowań Matematyki”, pracował w komitecie redakcyjnym „Matematyki Stosowanej”. Był członkiem Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego i prezesem Oddziału Wrocławskiego tego towarzystwa, a także członkiem założycielem i wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Biometrycznego. Należał do członków Komitetu Nauk Matematycznych, a w latach 1973–1976 był członkiem Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej ds. Kadr Naukowych.W latach 1957–1972 związał się z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie w okresie 1958–1966 kierował Zakładem Statystyki i Badań Operacyjnych. Wielokrotnie wznawiany podręcznik Opisowe metody statystyki, napisany wspólnie z S. Bronsztejnem i J. Kucharczykiem (Wydawnictwo UWr, 1971), oraz skrypt Jak szukać optymalnych decyzji? (Wydawnictwo UWr, 1999), przeznaczony także dla studentów kierunków zarządzania i administracji – są w dużym stopniu wynikiem tej pracy.
Profesor Łukaszewicz był także znanym działaczem katolickim. Należał do Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” (1988–1990). Był członkiem-założycielem Klubu Inteligencji Katolickiej (1957), w latach 1981–1984 należał do Prymasowskiej Rady Społecznej, a następnie do roku 1991 był przedstawicielem ds. świeckich w Synodzie Archidiecezji Wrocławskiej. Po wyborze Karola Wojtyły na papieża zorganizował w 1980 r. pieszą pielgrzymkę z Krakowa do Rzymu. W swoich wspomnieniach pierwsze lata działalności KIK-u opisuje następująco: W czerwcu 1958 roku Klub Inteligencji Katolickiej we Wrocławiu został zarejestrowany i mogliśmy rozpocząć działalność. Odbyło się Zebranie Wyborcze. Wybraliśmy Zarząd Klubu i jego władze. Pierwszym prezesem został prof. Stefan Gumiński, a wiceprezesem prof. Marian Suski (prezes Klubu w następnych kadencjach). Prof. Suski był barwną postacią: profesor łączności na Politechnice Wrocławskiej, przedwojenny oficer Wojska Polskiego, olimpijczyk, mistrz Polski w szermierce, człowiek prawy i bardzo oddany sprawom Klubu. Mnie powierzono funkcję sekretarza. Głównym moim obowiązkiem było wysyłanie po kilkaset zaproszeń na każde zebranie Klubu. Pomagała mi w tym moja żona Danuta. Zaproszenia te drukowaliśmy na dziecinnej drukarence lub przepisywaliśmy wielokrotnie na maszynie do pisania”.
Profesor Józef Łukaszewicz zmarł 26 sierpnia 2013 r. w Małym Cichym w Tatrach, w miejscowości, gdzie wielokrotnie spędzał wakacje. Został pochowany we Wrocławiu na cmentarzu Świętej Rodziny przy ul. Smętnej na Sępolnie. W roku 2014 ukazała się Jego książka Listy z Kaługi, opracowana wspólnie z bratem Kazimierzem, wzruszająco opisująca listami rodzinnymi lata zesłania.
Za swoją pracę akademicką i naukową Profesor Łukaszewicz został uhonorowany Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Medalem Uniwersytetu Wrocławskiego i odznaczeniami resortowymi.
Tadeusz Bednarski
Bibliografia z okresu pracy na Wydziale Prawa i Administracji UWr.
1950
[Współaut.] K. Florek, J. Perkal, H. Steinhaus, S. Zubrzycki, Sur la laison et la division des points dˊun ensemble fini, Colloquium Mathematicum, t. 2, 1949/1950, fasc. 3/4, s. 282-285, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
1953
[Współaut.] H. Steinhaus, O wyznaczaniu środka miedzi sieci telefonicznej, „Zastosowania Matematyki” 1953, nr 4, s. 299-307, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
1954
O dochodzeniu ojcostwa, „Zastosowania Matematyki” 1954, nr 4, s. 349-379, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
[Współaut.] A. Kelus, Porządkowanie populacji ludzkich według częstości grup krwi, „Przegląd Antropologiczny” 1954, t. 20, s. 24-63.
[Współaut.] H. Steinhaus, O mierzeniu przez kalibrowanie, „Zastosowania Matematyki” 1954, nr 3, s. 225-231, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
[Współaut.] P. Szeptycki, Elektronowy integrator równań różniczkowych, „Zastosowania Matematyki” 1954, nr 4, s. 399-415, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
1956
[Współaut.] L. Hirszfeld, M. Osińska, Statystyka grup krwi w przypadkach poronień i choroby hemolitycznej noworodków, [w:] Patologia ciąży w świetle immunologii, red. L. i H. Hirszfeld, Warszawa 1956, s. 156-167.
[Współaut.] M. Warmus, Metody numeryczne i graficzne, cz. 1, Warszawa 1956.
1958
O skuteczności pędzlowego badania nosicielstwa dyfterii, „Zastosowania Matematyki” 1958, nr 1, s. 46-50, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
Zastosowania statystyki matematycznej do nauki o grupach krwi, [w:] Grupy krwi, red. H. Hirszfeld, Warszawa 1958, s. 445-474.
[Współaut.] L. Hirszfeld, Dochodzenie ojcostwa w świetle nauki o grupach krwi, [w:] Grupy krwi, red. H. Hirszfeld, Warszawa 1958, s. 127-151.
[Współaut.] T.K. Nowakowski, O prawdopodobieństwie jednojajowości czworaczków wrocławskich na podstawie badań serologicznych, „Polski Tygodnik Lekarski” 1958, nr 39.
[Współaut.] W. Sadowski, O porównywaniu kilku populacji z populacją kontrolną, „Zastosowania Matematyki” 1958, nr 2, s. 204-216, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
1960
On comparing several populations with a control population, „Zastosowania Matematyki” 1960, nr 3, s. 309-320, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
Zamečanie ob odnojteoreme Chinčina iz teorii slučajnych potokov, Colloquium Mathematicum, t. 7, 1960, fasc. 2, s. 285-287, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
[Współaut.] T.K. Nowakowski, Obliczanie prawdopodobieństwa jednojajowości czworaczków, „Zastosowania Matematyki” 1960, nr 1, s. 119-139, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
1962
[Współaut.] S. Bronsztejn, J. Kucharczyk, „Elementy statystyki”, Wrocław 1962.
[Rec.] J.G. Defarus, I.N. Sneddon, An introduction to the mathematics onmedicine and biology, Amsterdam, 1960, „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 2, Wiadomości Matematyczne” 1962, t. 5, s. 160-162.
1963
[Wypow.] Z. Szparkowski [et al.], Dziś i jutro naszej elektroniki, „Odra” 1963, nr 4, s. 12-22.
1965
Teoria kolejek czyli obsługi masowej, „Zastosowania Matematyki” 1965, nr 1, s. 13-27, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
1966
A stochastic approach to the market equilibrium problem, [w:] Conference on mathematical methods in economic research, Smolnice, June 8-11 1965, Praha 1966, s. 103-106.
Programowanie dla maszyny Elliot 803 ze szczególnym uwzględnieniem autokodu Mark 3, Warszawa 1966.
1967
Julian Perkal (24.IV.1913–17.IX.1965), Colloquium Mathematicum, t. 17, 1967, fasc. 1, s. 147-159, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/
Julian Perkal (1913-1965), „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 2, Wiadomości Matematyczne” 1967, t. 10, z. 1, s. 29-36.
[Współaut.] S. Bronsztajn, J. Kucharczyk, Opisowe metody statystyki, Wrocław 1967.
1968
Programowanie dla maszyny Elliot 803 ze szczególnym uwzględnieniem autokodu Mark 3, wyd. 2, Warszawa 1966.
1969
O działalności H. Steinhausa w zakresie zastosowania matematyki, „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 2, Wiadomości Matematyczne” 1969, t. 11, z. 1, s. 75-77.
[Współaut.] S. Bronsztajn, J. Kucharczyk, Opisowe metody statystyki, wyd. 2, Wrocław 1969.
1971
Stefan Zubrzycki ( 26.III.1927–18.XII.1968) oraz spis publikacji, „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 2, Wiadomości Matematyczne” 1971, t. 13, s. 57-65.
Teoria obsługi masowej, [w:] Elementy nowoczesnej matematyki dla inżynierów, red. H. Steinhaus, Warszawa 1971, s. 93-140.
[Współaut.] S. Bronsztajn, J. Kucharczyk, Opisowe metody statystyki, wyd. 3, Wrocław 1971.
1972
Stefan Zubrzycki ( 26.III.1927–18.XII.1968), Colloquium Mathematicum, t. 24, 1971/1972, fasc. 2, s. 275-283, http://pldml.icm.edu.pl/pldml/