Urodził się 11 lutego 1920 r. w Zwoleniu (dzisiaj wchodzącym w skład województwa mazowieckiego, choć historycznie leżącym na Ziemi Sandomierskiej), w rodzinie chłopskiej, jako syn Antoniego i Józefy z domu Bolesławskiej. W Zwoleniu mieszkał do 1933 r., kiedy to po ukończeniu szkoły powszechnej przeniósł się do Radomia, w którego pobliżu – we wsi Kaptur Stary – jego rodzice mieli gospodarstwo rolne wielkości 2,8 ha, będące ich źródłem utrzymania. Naukę kontynuował w Radomiu, najpierw w Gimnazjum Ogólnokształcącym im. Jana Kochanowskiego, które ukończył w 1937 r., potem zaś w I Państwowym Liceum Ogólnokształcącym im. dr. Tadeusza Chałubińskiego o profilu matematyczno-fizycznym, gdzie 12 maja 1939 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W Radomiu również spędził wojnę, początkowo pomagając rodzicom w gospodarstwie, a następnie pracując w różnych firmach budowlanych. Od 1943 r. prowadził m.in. firmę swojego teścia, inż. Tadeusza Stanisława Nowaka, który był więźniem obozu KL Auschwitz i następnie KL Gross-Rosen. W tym ostatnim został zamordowany w styczniu 1945 r. Do Wrocławia przyleciał popularnym kukuruźnikiem.

Było to możliwe, gdyż po zakończeniu wojny od lutego 1945 r. pracował najpierw w porcie lotniczym w Radomiu, a potem od kwietnia 1945 r. był kierownikiem oddziału PLL „Lot” w Kielcach i w lipcu został przeniesiony na równorzędne stanowisko we Wrocławiu, co było związane z jego planami podjęcia studiów w tym mieście. Zdecydował się na studia prawnicze. Należał do studentów pionierów Wydziału Prawno-Administracyjnego, którzy zaczęli naukę w roku akademickim 1945/1946. W październiku 1947 r. znalazł się w grupie sformowanej przez Seweryna Wysłoucha (byli w niej także Kazimierz Orzechowski, Franciszek Ryszka i Aleksander Małachowski), której celem było poszukiwanie i zabezpieczanie archiwaliów niemieckich dotyczących Polaków na Śląsku Górnym i Opolskim. W trakcie studiów brał również aktywny udział w seminarium prawa politycznego oraz seminarium ekonomii politycznej (pełniąc tam funkcję sekretarza). Studia łączył z pracą zawodową, będąc do końca sierpnia 1947 r. kierownikiem oddziału PLL „Lot” we Wrocławiu, a od 1 września tego roku pracownikiem naukowym Sekcji Dokumentacji Instytutu Śląskiego we Wrocławiu.

Mimo że studiował prawo i początkowo znalazł się w gronie historyków prawa skupionych wokół prof. Seweryna Wysłoucha (z którym chociażby współorganizował dział historyczny na Wystawie Ziem Odzyskanych we Wrocławiu), najbardziej interesowała go jednak ekonomia. Dlatego też – jeszcze jako student IV roku prawa – 1 września 1948 r. został najmłodszym asystentem Katedry Ekonomii Politycznej, kierowanej przez Wincentego Stysia. Jego zatrudnienie w tej Katedrze można podzielić na dwa okresy: pierwszy (1948–1951), kiedy to był pomocniczym pracownikiem naukowym, i drugi (1959–1965), gdy był już samodzielnym pracownikiem naukowym. Nawet jednak w czasie przejściowym prowadził na Wydziale zajęcia z ekonomii politycznej na podstawie umowy-zlecenia. W 1950 r. został starszym asystentem, a w 1951 r. adiunktem. Doktoryzował się 16 grudnia 1950 r. na podstawie rozprawy Polskie szkolnictwo średnie na Śląsku Opolskim w latach 1921–1929 na tle struktury społecznej ludności i obowiązujących przepisów prawnych, której promotorem był Seweryn Wysłouch, recenzentem zaś Wincenty Styś. Według późniejszych jego biografów Popkiewicz wywodził się ze szkoły prof. Wincentego Stysia.

Nie był on jednak jego pokornym uczniem. Różnili się zapatrywaniami na otaczającą rzeczywistość, a poglądy polityczne w przypadku wykładania ekonomii politycznej miały w tamtych czasach istotne znaczenie. Ponieważ dr Józef Popkiewicz głosił „bardziej słuszne” poglądy niż prof. Wincenty Styś, jemu więc właśnie powierzono opiekę nad zajęciami i asystentami z ekonomii, podczas gdy prof. Styś został zawieszony w prawie wykładania. Był on także – wraz z Józefem Fiemą i Stefanem Inglotem – członkiem specjalnej komisji powołanej do rozwiązania sprawy Wincentego Stysia, który ostatecznie z powodu swoich poglądów musiał odejść z Wydziału. Józef Popkiewicz także odszedł z Wydziału, ale na własną prośbę.  Na Wydział Prawa powrócił w 1959 r., kiedy to zaproponowano mu, by jako docent prowadził wykłady z ekonomii politycznej. Miało to związek z zamiarem uruchomienia Wyższego Studium Administracyjnego, co powodowało zwiększenie liczby godzin wykładów z tego przedmiotu, które Józef Popkiewicz objął nie tylko na Wydziale Prawa, ale również na innych wydziałach (np. przyrodniczym). Po śmierci prof. Wincentego Stysia powierzono mu także kierownictwo Katedry Ekonomii Politycznej na Wydziale, które sprawował do 30 września 1965 r. Był już wtedy znany w gronie przedstawicieli nauki ekonomii politycznej w Polsce. O jego zatrudnienie zabiegały na przykład Uniwersytet i Politechnika w Łodzi. Nie bał się ciężkiej pracy, dlatego też oprócz zajęć naukowo-dydaktycznych podejmował się różnych innych czynności.

Był pracownikiem administracyjnym Uniwersytetu (od 1 lutego 1949 r.), kierownikiem Referatu Planowania Uniwersytetu i Politechniki (od 1 maja 1949 r.), a wreszcie p.o. dyrektora administracyjnego Uniwersytetu (od 10 listopada 1950 r. do 10 czerwca 1951 r.). Od 1 grudnia 1951 r. był zatrudniony także jako pracownik naukowo- -dydaktyczny na Politechnice Wrocławskiej, najpierw jako zastępca profesora, a od czerwca 1956 r. jako docent, kierując Katedrą Ekonomii Politycznej. W tym okresie był on głównym pomysłodawcą utworzenia we Wrocławiu specjalistycznego regionalnego instytutu badawczego – Śląskiego Instytutu Społeczno-Gospodarczego, którego kadry mieli tworzyć głównie pracownicy Uniwersytetu. Plany te nie zostały jednak zrealizowane w związku chociażby z reaktywacją w tym czasie przez jego mentora, prof. Wysłoucha, Instytutu Śląskiego w Opolu. Pod koniec swojej pracy na Politechnice, w 1965 r., pełnił funkcję prorektora ds. rozwoju. W tym samym roku otrzymał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego. Z dniem 1 października 1966 r. przeszedł do Wyższej Szkoły Ekonomicznej (od 1974 r. Akademii Ekonomicznej) we Wrocławiu na jeszcze wyższe stanowisko, albowiem rektora, którym był przez 13 lat (do 1979 r.). W dziejach Akademii okres ten żartobliwie nazywano „popkiewiczowskim”. Jednocześnie objął na tej uczelni kierownictwo Katedry Ekonomii Politycznej. To dzięki jego zabiegom, jako rektora, udało się zażegnać niebezpieczeństwo likwidacji WSE, jakie jej groziło w latach 1967–1968. Kierując Akademią w przełomowych czasach, doprowadził do jej dynamicznego rozwoju, na którego efektach bazuje dzisiejszy wrocławski Uniwersytet Ekonomiczny. Dzięki osobistemu zaangażowaniu Józefa Popkiewicza powstała tam Katedra Technologii Chemicznej oraz Wydział Zarządzania i Informatyki, a także – jako zamiejscowy – Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze. Dzisiaj jest on jedyną na Dolnym Śląsku (poza Wrocławiem) w pełni akademicką placówką naukowo-dydaktyczną. W 1973 r.

Józef Popkiewicz otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Ekonomię polityczną wykładał prawie na wszystkich wrocławskich uczelniach – oprócz Uniwersytetu, Politechniki i Akademii Ekonomicznej również na Akademii Rolniczej oraz Akademii Medycznej. Tuż przed przejściem na emeryturę w 1997 r. podjął jeszcze wykłady z tego przedmiotu w Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu. Opublikował sześć monografi i i ponad sto artykułów naukowych we wszystkich najważniejszych językach (lecz także po turecku). Wypromował 34 doktorów nauk ekonomicznych. W latach 1981–1985 pełnił funkcję doradcy ministra i pełnomocnika rządu ds. reformy gospodarczej. Był zwolennikiem radykalnej reformy rynku, która jednak nie spotkała się z akceptacją ówczesnych decydentów politycznych. Należał do Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego (w latach 1956–1961 był członkiem Zarządu Głównego). W uznaniu zasług naukowych nadano mu godność doktora honoris causa Uniwersytetu Technicznego w Dreźnie (1974) i Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu (1997).

Odznaczony był ponadto: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy II klasy, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem X-lecia PRL. Pamięć o nim nie jest jednoznaczna – jedni wspominają go z sympatią, inni natomiast z nieskrywaną niechęcią. Niektórzy bowiem zawdzięczali mu pracę czy wyjazd na stypendium zagraniczne, inni zaś nie mogli mu zapomnieć, że o ich poczynaniach informował partię, do której należał. Wobec wydarzeń marcowych 1968 roku zajął odmienne stanowisko niż rektorzy innych uczelni wrocławskich, występując z odrębnym apelem, by „nie dać się zwieść »prowokacji dokonywanej w imię obcych studentom i wrogich żywotnym interesom Polski Ludowej grup i koterii politycznych«”. Trudno go jednoznacznie zaszufl adkować, jak napisał bowiem o nim prof. Bolesław Wersty – „prawdziwy prof. Popkiewicz był jednak bardzo skomplikowaną konstrukcją psychiczną”. Największą jego pasją była turystyka górska. Legitymując się odznaką „Przodownika Turystyki Górskiej”, aktywnie działał w Kole PTTK przy Akademii Ekonomicznej. W Przesiece, która była jego bazą wypadową w tych eskapadach, na jego wniosek przyjęto nazwy zwyczajowe dróg jako Józef Popkiewicz ofi cjalne. Był także zamiłowanym żeglarzem z dyplomem sternika, posiadającym Honorową Odznaką „Zasłużonego dla Żeglarstwa Dolnośląskiego”.

Nie mogło go oczywiście zabraknąć w gronie współzałożycieli Klubu Żeglarskiego Ekonomistów w 1969 r. Był żonaty z Zofią Marią (z domu Nowak), z którą miał dwóch synów, Wojciecha i Macieja, urodzonych w latach 1945 i 1949 oraz córkę Marię, urodzoną w 1953 r. Po krótkim okresie kłopotów lokalowych ostatecznie zamieszkał na osiedlu akademickim na Oporowie. Zmarł 1 czerwca 1998 r. we Wrocławiu, załamując się całkowicie po śmierci pół roku wcześniej swojej żony, z którą przeżył 53 lata. Dotkliwie dotknęła go też strata przyjaciela – Franciszka Ryszki, który zmarł trzy miesiące wcześniej. Wspólnie z Franciszkiem Ryszką przed pięćdziesięciu prawie laty napisał monografię Przemysł ciężki Górnego Śląska w gospodarce Polski międzywojennej (1922–1939). Studium historyczno-gospodarcze. Była to pierwsza praca, która przyniosła mu szersze uznanie – w postaci nagrody „Polityki” w 1962 r. Niestety po jej opublikowaniu odszedł od tematyki historycznej w swoich pracach.

Józef Koredczuk

Bibliografia z okresu pracy na Wydziale Prawa UWr.
(1948-1951, 1959-1965)
Na podstawie: Bibliografia Publikacji Pracowników Uniwersytetu Wrocławskiego za lata 1949-1968.


1949
Geneza gimnazjum bytomskiego, Przegląd Zachodni 1949, R. 5, I półr., nr 5/6, s. 427-442, tab.

1960
Stan i perspektywy badań nad rozwojem gospodarczym Śląska w okresie Polski Ludowej, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka. R. 14 (1960), nr 3, s.305-330.

1962
Badania ekonomiczne w zakresie monografii gospodarczej województwa opolskiego, Materiały i Studia Opolskie 1962, z. 1, s. 25-29.
[Rec.:] Landau Z., Polskie zagraniczne pozyczki państwowe 1918-1926, Warszawa 1961, „Ekonomista” 1962 nr 3, s. 678-681.

1963
[Rec.:] Radkiewicz W., Dzieje Zakładów Cegielskiego w Poznaniu 1846-1960, Poznań 1962, „Roczniki Dziejów Społecznych 1963, T. 25, s. 251-255.

1965
[współaut.:] Dyskusja po ref. Doc. Dr Wacława Wilczyńskiego i doc. Dr Jana Mujżela (na temat zagadnień tworzenia i funkcjonowania rynku nabywcy oraz problemów teorii bodźców zespołowych w gospodarce socjalistycznej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego, 1965, Seria 3, z. 10, s. 160-172.
[Rec.:] Rusiński W., Rozwój gospodarczy ziem polskich w zarysie, Roczniki Ekonomiczne 1964/1965, t. 17, s. 275-277.
Walory stopy zysku. Problemy mierników ekonomicznych, „Życie Gospodarcze” 1965, R. 20, nr 29, s. 1,6.

1966
Śląsk w gospodarce Trzeciej Rzeszy, „Studia Śląskie”1966, t. 10, s. 49-78.
Stopa zysku i stopa rentowności jako wskaźniki działalności gospodarczej, Wrocławski Rocznik Ekonomiczny 1967, t. 1, s. 31-49.

1967
Seweryn Wysłouch. Wspomnienie pośmiertne, Rocznik Wrocławski 1967/68, t. 11/12, s. 282-283.