Urodził się 8 listopada 1929 r. w Słobódce (pow. czortkowski). Był młodszy od pokolenia Kolumbów, ale wojna przeszkodziła Mu w systematycznej edukacji typu podstawowego i średniego. Te braki musiał z pewnością uzupełnić, ponieważ od października 1953 r. rozpoczął pracę w Katedrze Prawa Rzymskiego Wydziału Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego, a od stycznia 1955 r. został starszym asystentem.

W roku 1959 obronił pracę doktorską, a w 1967 uzyskał stopień doktora habilitowanego. Rok później przeniósł się na Uniwersytet Śląski w Katowicach, gdzie otrzymał kolejno tytuł profesora nadzwyczajnego i profesora zwyczajnego.

Opowiadał mi prof. Jerzy Falenciak, że Staszkowa przyprowadziło Mu do Katedry ZMP. Pewnie tak było, ale też trzeba przyznać, że wówczas do ZMP należały legiony młodych ludzi z pokolenia Michała Staszkowa i nie widzę w tej przynależności jeszcze niczego niestosownego. Ponadto rekomendacja ZMP mogła być także trafna, a w przypadku Michała Staszkowa na pewno taka była. Oczywiste jest także dla mnie, że Jerzy Falenciak nie był tylko „malowanym” kierownikiem Katedry, skoro w tym samym roku zdecydował o zatrudnieniu w Katedrze Prawa Rzymskiego księdza Profesora Michała Wyszyńskiego. Dziś, po latach, dziwi mnie natomiast, że Michał Staszków rozpoczynał swą przygodę z nauką od historii prawa polskiego. Jako młody adept jurysprudencji doktoryzował się u prof. Seweryna Wysłoucha. Opublikował z tej problematyki dwa artykuły: Przestępstwa przeciwko Kościołowi i religii w księgach sądowych wiejskich¹ oraz Zabójstwo i zranienie w sądownictwie wiejskim Małopolski XV–XVIII w.² Rada Wydziału Prawa Uniwersytetu Wrocławskiego 2 października 1959 r. na podstawie dysertacji Przestępstwa i kary w sądownictwie wiejskim Małopolski w XV–XVIII w. nadała Mu tytuł doktora nauk prawnych. Promotorem był prof. Seweryn Wysłouch, recenzentami zaś prof. Leszek Winowski i doc. dr Jan Baszkiewicz, posiedzeniu przewodniczył dziekan prof. Józef Fiema. Głównym materiałem źródłowym pracy były księgi sądowe wiejskie, a Michał Staszków próbował w niej odpowiedzieć na pytanie, jakie przestępstwa rozpatrywały sądy wiejskie Małopolski i jakie stosowały za nie kary. Ten swoisty romans Staszkowa z historią prawa polskiego dziwi mnie dlatego, że gdy Go poznałem, będąc studentem II roku, wydawał mi się romanistą od urodzenia. Wówczas nie do końca zawodziła mnie intuicja, bo dziś wiem, że w latach 1953–1959, to znaczy od rozpoczęcia asystentury aż do uzyskania doktoratu, zajmował się także prawem rzymskim, a dydaktycznie również łaciną. Nie wiem, czy prowadził lektorat dla studentów prawa, ale wydał podręcznik do języka łacińskiego, i jeśli się nie mylę, był pierwszym, który tę dydaktyczną lukę po wojnie uzupełnił³. Od lat studenci prawa uczący się łaciny obowiązkowo czy fakultatywnie są pod tym względem w znacznie lepszej sytuacji. Od 1961 r. ukazywał się podręcznik Jana Rezlera zatytułowany początkowo skromniej: Podstawy języka łacińskiego dla prawników⁴, później: Język łaciński dla prawników⁵.

Sylwetkę Michała Staszkowa jako romanisty przedstawił bliżej Jego młodszy kolega z Uniwersytetu Wrocławskiego, a później katowickiego – Edward Szymoszek⁶. Genezie najdawniejszego procesu rzymskiego Michał Staszków oddał swój naukowy talent. Rozpoczął od tematyki vindicta⁷. W najkrótszym ujęciu vindicta symbolizowała własność, której dochodził powód w procesie cywilnym (legis actio sacramento in rem). W okresie najwcześniejszym – tworzenia się państwa – spory o własność rozstrzygano na drodze pomocy własnej – vis. Tworzący się dopiero aparat państwowy był jeszcze zbyt słaby, by te spory rozstrzygać – taka była konkluzja Michała Staszkowa. Zajmował się jedną z najbardziej enigmatycznych postaci dawnego procesu rzymskiego⁸, którym był vindex. Mogła to być osoba trzecia (pełnomocnik czy zastępca procesowy pozwanego), wkraczająca w spór między zwaśnionymi osobami. Michał Staszków analizował też inną koncepcję, opierając się na świadectwie Gaiusa, że w najdawniejszym procesie zastępstwo procesowe było w zasadzie niedopuszczalne⁹. Nie wchodząc tutaj w szczegóły, należy powiedzieć, że te i dalsze problemy dawnego procesu rzymskiego Staszków zebrał, uporządkował i raz jeszcze przedstawił w monografii Vim dicere. Studia nad genezą procesu rzymskiego (Wrocław 1961)¹⁰. Na podstawie tej pracy autor próbował się habilitować, niestety, bez powodzenia. Edward Szymoszek w swoim serdecznym artykule o Michale Staszkowie jako o romaniście ten fakt pominął, choć niewątpliwie o nim wiedział. Napisał przecież, że „Jego [tj. M. Staszkowa] ustalenia nie zawsze były przyjmowane bez zastrzeżeń. Nie poskąpił krytycznych uwag M. Bojarski w recenzji pracy”¹¹. Edward Szymoszek był młodszym kolegą Michała Staszkowa, a potem Jego przyjacielem. Dla mnie, proseminarzysty, Michał Staszków był nauczycielem prawa rzymskiego i robił na mnie wrażenie pasjonata tej dyscypliny prawniczej – osoby, dla której prawo rzymskie stanowiło przedmiot adoracji. I jeśli dzisiaj o tej próbie habilitacji M. Staszkowa piszę, to tylko z takim przekonaniem i tylko dlatego, że niekiedy mogą się nam zdarzać miłości nie do końca odwzajemnione i nie do końca spełnione. I może takie miłości bywają najważniejsze.

O tym, że pasją M. Staszkowa prawo rzymskie było, świadczą też i drugorzędne prace, które obok tych głównych publikował. Zaliczam do nich recenzje nowych czasopism romanistycznych, które zaczynały się wtedy ukazywać we Włoszech, np. „Iura” czy „Labeo”. Przytaczał wzięte z „Labeona” urocze plotki w rodzaju tych, jak to szanowany profesor prawa rzymskiego uwierzył studentom na wykładzie, że prasa podała informację o odnalezieniu trzynastej tablicy – Ustawy XII tablic¹².

Miał też temperament polemiczny o charakterze wręcz żywiołowym. Razem z J. Baszkiewiczem opublikował krytyczny tekst: W sprawie wstępów historycznych w podręcznikach prawniczych¹³. Wprawdzie przedmiotem krytyki takich wstępów były podręczniki prawa i procesu karnego wtedy nowo wydane, ale ten polemiczny osąd obu historyków prawa był bardzo sugestywny. Nawet po latach, gdy Alfons Klafkowski opublikował swój podręcznik do prawa międzynarodowego publicznego, powołując się na ich zdanie – wstęp historyczny pominął¹⁴, choć do tej dyscypliny prawa wstęp by się akurat przydał. Trzeba dzisiaj na chłodno powiedzieć, że ten polemiczny temperament czasami zbyt Go ponosił. Moim skromnym zdaniem tak było w przypadku recenzji pracy Borysa Łapickiego pt. Poglądy prawne niewolników i proletariuszy rzymskich (Łódź 1955)¹⁵.

Naukowa droga Michała Staszkowa może wprawić w zdumienie swoją niezwykłością, Staszków bowiem badawczą ciekawość postanowił skierować na historię doktryn polityczno-prawnych. Przedmiotem Jego badań był ustrój komun włoskich w doktrynie prawnej XII–XIV wieku¹⁶. W nowej dla siebie dziedzinie opublikował artykuł „Civitas” et „Respublica” chez les glossateurs w księdze pamiątkowej dedykowanej Edoardo Volterze¹⁷, a następnie pracę pt. Komuna w doktrynie glosatorów¹⁸. Końcowym efektem tych studiów była monografia Komuna w doktrynie prawnej XII–XIV wieku, która ukazała się w 1968 r. Tytuł ten nie do końca ujawnia podstawę źródłową pracy, w istocie bowiem idzie w niej o komunę włoską w doktrynie glosatorów i komentatorów¹⁹. Ta praca z zakresu historii doktryn polityczno-prawnych stała się podstawą Jego habilitacji w 1967 r. Rok następny przyniósł kolejne innowacje na drodze życiowej i naukowej Michała Staszkowa. Zamienił bowiem wrocławską Alma Mater na tworzącą się wtedy katowicką, co jeszcze nie dziwi, ale tej zmianie – można powiedzieć geograficznej – towarzyszyło zainteresowanie znowu inną prawniczą dyscypliną. W Katowicach Michał Staszków odnalazł się jako specjalista od prawa wynalazczego i poza tym kalamburem nie umiem niczego powiedzieć. Żeby zamknąć wrocławski okres pracowitego życia Michała Staszkowa, trzeba wspomnieć, że w latach 1962–1968 był także kuratorem Okręgu Szkolnego we Wrocławiu. Było to odpowiedzialne stanowisko administracji publicznej, skutecznie odbierające czas dydaktyce uniwersyteckiej i twórczości naukowej, tym bardziej że obowiązki kuratora wypełniał z najwyższą starannością. Potwierdzeniem formalnym takiego stanu rzeczy było przyznanie Mu pierwszej Nagrody Ministra Szkolnictwa Wyższego za pracę wychowawczą z młodzieżą.

O Jego katowickim okresie życia niewiele potrafię opowiedzieć. Ze smutnego obowiązku spoczywającego na tych, którzy pamiętają, piszę, że 12 października 1992 r. w Katowicach zatrzasnął za sobą ostatnie drzwi. Mogę jedynie zreferować, że w 1968 r. stworzył na Wydziale Prawa Uniwersytetu Śląskiego Katedrę Prawa Wynalazczego, napisał wiele prac z tej dyscypliny, uzyskiwał kolejne naukowe tytuły – profesora nadzwyczajnego i profesora zwyczajnego.

Z prawa wynalazczego wypromował dziesięciu doktorów, w tym dwu doktorów habilitowanych. Był także dziekanem Wydziału Prawa Uniwersytetu Śląskiego. Obowiązki dziekańskie, a także towarzyskie sprowadzały Go do Wrocławia. Spotykałem Go wówczas, były to spotkania okazjonalne, ale dla mnie wzruszające. Przypominałem Mu, że to na Jego proseminarium czytaliśmy Institutiones Gaiusa. Traktował te wspomnienia z wyrozumiałym uśmiechem, przewrotnie żartował, że już nie pamięta, kto to był pretor, a także kto to był Gaius. To był dobry żart, ale w rzeczywistości to Profesor Michał Staszków wprowadzał mnie w antyczny świat prawa rzymskiego pisany rylcem nieznanego autora. Jestem Mu za te pierwsze stawiane przeze mnie kroki bardzo wdzięczny.

Ireneusz Żeber

¹ M. Staszków, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Prawo III, 1958, s. 161 i n.

² Idem, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Prawo IV, 1958, s. 193 i n.

³ Zob. M. Staszków, Łacina dla prawników, Wrocław 1956; wydanie II, poprawione, Wrocław 1957.

⁴ Wydanie I, Warszawa 1961. Zob. recenzje: E. Gintowt, „Państwo i Prawo” 1962, z. 2, s. 325–326; W. Wołodkiewicz, „Labeo” 10 (1964), s. 309–310.

⁵ Wydanie I, Warszawa 1970. Zob. recenzje: A. Wiliński, „Index” 6 (1976), s. 324. Wydanie II – 1973, rec. F. Wycisk, ZSS RA 91 (1974), s. 553–555. Do dzisiaj wydań Języka łacińskiego dla prawników (Wydawnictwo Naukowe PWN) ukazało się już kilkanaście. W tym stanie rzeczy, przyznaję, byłem zdumiony, gdy wziąłem do ręki podręcznik Stanisława Kalinkowskiego i Jerzego Andrzeja Wojtczaka-Szyszkowskiego pt. Iure et legibus. Język łaciński dla studentów prawa, wydany w 2000 r. (wydanie II – 2005) przez Oficynę Wydawniczą Wyższej Szkoły Handlu i Prawa im. Ryszarda Łazarskiego. Zdumienie moje bierze się stąd, że autorzy piszą we Wstępie (s. 8), że „podręcznik […] który byłby przeznaczony dla studentów wydziałów prawa, do tej pory w naszym kraju właściwie nie zaistniał”. Istnienie takiego podręcznika zauważają od dawna studenci, a także wybitni polscy romaniści, którzy go recenzowali, w tym już nieżyjący (E. Gintowt i A. Wiliński). J. Rezler we wszystkich wstępach do swego podręcznika niezmiennie pisał o życzliwej pomocy prof. Mariana Goliasa i stale cytował przekonanie tego wybitnego filologa klasycznego, że „droga ulepszeń nie kończy się nigdzie”. Autorzy podręcznika Iure et legibus we Wstępie (s. 8) piszą: „Zdajemy sobie sprawę, że droga ulepszeń praktycznie nie kończy się nigdy”, podzielają więc pogląd M. Goliasa i J. Rezlera prawie dosłownie. Stąd wnioskuję, że musieli zauważyć
istnienie podręcznika J. Rezlera.

⁶ Zob. E. Szymoszek, Michał Staszków jako romanista (1929–1992), [w:] Z dziejów prawa, część 6, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005, s. 9–21.

⁷ M. Staszków, Vindicta, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego 1956, Prawo II, s. 5–30; także: Le commentaire de Gaius sur la vindicta, „Labeo” 8 (1962), s. 317–329.

⁸ Zob. idem, Vindex, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego 1961, Classica Wratislaviensia I, s. 75–95.

⁹ Idem, Czy w procesie legisakcyjnym można było alieno nomine agere?, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego 1961, Prawo VIII, Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi M. Wyszyńskiemu, s. 6–11.

¹⁰ Recenzja tej pracy oraz artykułu „Vim dicere” im altrömischen Prozess (ZSS RA 80 (1969), s. 83) została opublikowana przez W. Bojarskiego w „Czasopiśmie Prawno-Historycznym” 1965, t. XVII, z. 1, s. 269–274.

¹¹ E. Szymoszek, op. cit., s. 19–20.

¹² „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1957, t. IX, z. 1, s. 362–366; „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1959, t. XI, z. 1, s. 230.

¹³ „Państwo i Prawo” 1955, nr 7–8, s. 182–199.

¹⁴ Zob. A. Klafkowski, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1964, Przedmowa, s. 6.

¹⁵ Zob. M. Staszków, W sprawie poglądów prawnych niewolników i proletariuszy rzymskich, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1956, t. VIII, z. 2, s. 321–335.

¹⁶ Mediewistyczny dorobek M. Staszkowa z zakresu historii doktryn polityczno-prawnych bliżej omawia E. Szymoszek. Zob. E. Szymoszek, Szkoła glosatorów w polskiej literaturze historycznoprawnej. II. Poglądy Michała Staszkowa, [w:] Z dziejów prawa, część 3, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 11–24.

¹⁷ Zob. M. Staszków, „Civitas” et „Respublica” chez les glossateurs, [w:] Studi in onore di Edoardo Volterra, t. II, Milano 1971, s. 605–612.

¹⁸ Idem, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1967, t. XIX, z. 1, s. 49–70.

¹⁹ Zob. recenzję tej monografii autorstwa I. Malinowskiej-Kwiatkowskiej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1969, t. XXI, z. 2, s. 256–263.

Bibliografia z okresu pracy na Wydziale Prawa i Administracji UWr.

1955
[Współaut.] J. Baszkiewicz, W sprawie wstępów historycznych w podręcznikach prawniczych, „Państwo i Prawo” 1955, nr 7/8, s. 182-200.
[Rec.] B. Baranowski, Sprawy obyczajowe w sądownictwie wiejskim w Polsce wieku XVII i XVIII, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1955, z. 2, s. 353-363.

1956
Język łaciński dla prawników, Wrocław 1956.
„Vindicta", Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 6, 1956, s. 5-30.
W sprawie poglądów prawnych niewolników i proletariuszy rzymskich. (Uwagi na tle pracy prof. B. Łapickiego [Poglądy prawne niewolników i proletariuszy rzymskich. Studium historyczne na tle bazy gospodarczej i antagonizmów klasowych, Łódź 1955]), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1956, z. 2, s. 321-335.
[Rec.] F. de Martino, Storia della costituzione romana, t. 1-2, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1956, z. 1, s. 351-356.

1957
Język łaciński dla prawników, wyd. 2, Wrocław 1957.
Jura – Rivista Internazionale Diritto Romano e Antico. I-VI, 1950-1955, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1957, z. 1, s. 262-266.
Międzynarodowa ankieta romanistyczna czasopisma „Labeo”, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1957, z. 2, s. 379-390.
[Współaut.] S. Russocki, Zagadnienia historyczne na Sesji Konstytucyjnej PAN, „Kwartalnik Historyczny” 1953, nr 4, s. 328-331.

1958
Przestępstwa przeciw Kościołowi i religii w księgach sądowych wiejskich, Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 10, 1958, s. 161-186.
Zabójstwo i zranienie w sądownictwie wiejskim Małopolski XV-XVIII wieku, Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 15, 1958, s. 193-204.

1959
Kradzieże w sądownictwie wiejskim Małopolski XV-XVIII w., Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 22, 1959, s. 57-65.
Labeo – Rassegna di Diritto Romano I-III (1955-1957), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1959, z. 1, s. 229-231.

1960
Czy „Marsjanie 1960”? Inauguracyjne refleksje. (O wyborze studiów i egzaminach wstępnych), „Odra” 1960, nr 40, s. 3.
Sprawy o „zabranie sławy” w sądownictwie wiejskim Małopolski XV-XVIII wieku, „Lud” 1960, t. 46, s. 155-164.
Teoria o „Selbsthilfe” i jej „nowocześni” krytycy, Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 27, 1960, s. 201-216.
[Współaut.] Umowna młodość i zmowa milczenia. (Pomocniczy pracownicy nauki na wyższych uczelniach), „Odra” 1960, nr 13, s. 1, 11.
[Wypowiedź w dyskusji] Proletariusze nauki. (Dyskusja o pomocniczych pracownikach nauki), „Polityka” 1960, nr 26, s. 5.
[Rec.] F. de Martino, Storia della constituzione romana, t. 3, Neapoli 1958, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1960, z. 1, s. 258-260.

1961
Czy w procesie legislacyjnym można było alieno nomine egere?, Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, Prawo, t. 8, 1961, s. 5-12.
Dawniej były „otrzęsiny”. (Odsiew studentów I roku w uczelniach wrocławskich), „Odra” 1961, nr 8, s. 26-30.
Od matury do immatrykulacji, „Odra” 1961, nr 7, s. 51-54.
Quelques remarques sur les droits economiques et sociaux, [w:] Essais sur les droits de l’homme en Europe, Torino 1961, s. 45-55.
„Vim dicere”. Studia nad genezą procesu rzymskiego, Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, nr 42, 1961.
Rec. W. Bojarski, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1965, nr 1, s. 269-274.
„Vindex”, Zesz. Nauk. Uniwersytet Wrocławski, seria A, nr 33, z. 1, 1961, s. 75-95.
[Współaut.] Pracy starczy dla wszystkich, „Odra” 1961, nr 10, s. 34-38.

1962
Le commentaire de Gaius sur la vindicta, „Labeo” 1962, nr 8, s. 317-329 [oraz] „Studi in memoria di Siro Solazzi” 1962, s. 49-70.
O dydaktyce w szkole wyższej. Rozmowa z wiceministrem szkolnictwa wyższego Eugenią Krassowską, „Odra” 1962, nr 3, s. 49-51.
O studenckim balu i o pospiesznych doktoratach, „Odra” 1962, nr 2, s. 79-82.
Odpowiedź na „Uwagi” prof. Płażka, „Odra”1962, nr 5, s. 103.

1963
Główne kierunki reformy, „Odra” 1963, nr 2, s. 31-36.
O problemach szkolnictwa zawodowego, [rozmowa z wiceministrem oświaty M. Godlewskim], „Odra” 1963, nr 3, s. 31-34.
Ofensywa pedagogiczna (w szkolnictwie podstawowym i średnim na Dolnym Śląsku), „Odra” 1963, nr 4, s. 35-38.
Po siedmiu klasach. (Rekrutacja młodzieży do szkół średnich), „Odra” 1963, nr 11, s. 33-35.
Przeciw schematom. (Zadania szkolnictwa po XIII Plenum KC), „Odra” 1963, nr 10, s. 31-33.
„Vim dicere” im altrömischen Prozess, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung fur Rechtsgeschichte” 1963, t. 80, s. 83-108.

1964
Marsjanie z Bystrzycy Kłodzkiej. (Problem wyboru studiów przez maturzystów z Bystrzycy), „Odra” 1964, nr 4, s. 29-32.
50 000 decyzji. (Rekrutacja do szkół średnich na Dolnym Śląsku), „Odra” 1964, nr 5, s. 35-38.

1966
„Civitas sibi princeps”. Studia nad doktryną prawną XII, XIII i XIV wieku, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, seria A, 1966 [dr. 1968], t. 21, s. 93-94.

1967
Komuna w doktrynie glosatorów, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1967, nr 1, s. 49-70.

1968
Komuna w doktrynie prawnej XII-XIV wieku, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, seria A, nr 126, 1968.
Rec. I. Malinowska-Kwiatkowska, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1969, nr 2, s. 256-263.

1969
Przyczynek do zagadnienia osobowości prawnej w średniowiecznej cywilistyce, AUWr. Prawo, t. 23, 1969, s. 107-133.

1970
Uwagi o sytuacji prawnej jeńców wojennych w źródłach rzymskich i doktrynie prawnej średniowiecza, AUWr. Prawo, t. 32, 1970, s. 157-162.